Antidecubitus rolstoelkussen

Een rolstoelkussen wordt beschouwd als een antidecubitus rolstoelkussen wanneer het is ontworpen om decubitus (doorzitwonden) te voorkomen of te verminderen. Decubitus, ook wel bekend als doorligwonden/doorzitwonden kan een grote rol spelen bij het zitten in een rolstoel. Decubitus ontstaat door langdurige krachtinwerking (denk aan druk, schuifkrachten en wrijving) op de huid en weefsel. Rolstoelgebruikers hebben een verhoogd risico op decubitus, omdat zij vaak langdurig in dezelfde positie zitten waardoor er bijna een permanente krachtinwerking op de huid onder het zitvlak aanwezig is. Dit kan leiden tot pijnlijke wonden, infecties en complicaties die de kwaliteit van leven en de zitduur aanzienlijk kunnen verminderen. Het hebben van een goed antidecubitus rolstoelkussen is voor rolstoelgebruikers dus essentieel! Maar wanneer is een rolstoelkussen ook een antidecubitus rolstoelkussen? Dat lees je op deze pagina samen met:

Wat decubitus is en hoe het ontstaat.
Wat het belang is van het hebben van een goed antidecubitus rolstoelkussen.
Waar je op moet letten bij het kiezen van een geschikt antidecubitus rolstoelkussen.

Wat is decubitus – oftewel, huidschade – en hoe ontstaat het?

Decubitus is een aandoening die optreedt als gevolg van langdurige krachtinwerking op de huid en onderliggende weefsels. Deze krachten kunnen druk, schuifkrachten en/of wrijving zijn die optreden bij belasting van bijvoorbeeld een rolstoelkussen. Door deze krachtinwerking ontstaat weefselvervorming.

De oorzaak van decubitus is eigenlijk altijd weefselvervorming. Maar er zijn verschillende factoren die het decubitusrisico kunnen verhogen zoals langdurig zitten in dezelfde houding, microklimaat, verminderde gevoeligheid en voeding.

Weefselvervorming ontstaat door druk en/of schuifkrachten en wrijving. Er zijn verschillende oorzaken waardoor decubitus, ook wel huidschade genoemd, kan ontstaan:

Ischemia: Weefselvervorming kan ervoor zorgen dat de bloedtoevoer naar een bepaald gebied van de huid en het weefsel wordt belemmerd. Hierdoor krijgen de cellen in dat gebied onvoldoende zuurstof en voedingsstoffen, waardoor ze beschadigd raken en uiteindelijk kunnen afsterven.
Directe weefselschade: bij directe weefselschade is de weefselvervorming zo groot, dat de cellen en celmembranen direct beschadigd raken.

Ook microklimaat speelt een belangrijke rol bij decubitus, microklimaat verwijst naar de omgeving rondom de huid en factoren zoals temperatuur en vochtigheid van de huid. Wanneer de vochtigheid rondom de huid toeneemt treedt er verweking van de huid op, hierdoor verhoogt de wrijving en neemt het risico op decubitus toe. Oververhitting van de huid kan namelijk leiden tot zweten, een grote vraag van zuurstof van het weefsel en verhoogde wrijving.

Vertalen we dit alles naar een antidecubitus kussen, dan moet het kussen: weefselvervorming minimaliseren, een zo laag gelijkmatig mogelijke kracht creëren en/of de krachtinwerking helemaal wegnemen op de plekken waar er een risico is op decubitus (ook wel offloading genoemd), schuifkrachten en wrijving reduceren en rekening houden met het microklimaat van de gebruiker.

Wat is een antidecubitus rolstoelkussen?

Nu we weten hoe decubitus ontstaat, kunnen we ook kijken naar wat dan een antidecubitus kussen is. In het kort is een anti decubituskussen een kussen dat het weefsel zo min mogelijk vervormt en dus weefselvervorming minimaliseert. Als we het hebben over een antidecubitus kussen dan gaat het over een rolstoelkussen dat het risico op decubitus zoveel mogelijk verminderd, helpt bij het voorkomen van decubitus en kan bijdragen aan de genezing van decubitus. Bij het ontwikkelen van een antidecubitus kussen is het belangrijk rekening te houden met krachtinwerking op de huid, krachtverdeling op de huid, wrijving en schuifkrachten, en microklimaat controle. Dit alles om weefselbeschadiging zo veel mogelijk te minimaliseren.

1. Drukverdeling en herverdeling op rolstoelkussens:

Kijkend en rekening houdend met de anatomie van een mens, en dan vooral het zittende gedeelte (het bekken en de bovenbenen) is het belangrijk dat de kracht en bijbehorende druk verdeeld wordt over het bekken en de bovenbenen. Dit om de druk en krachtinwerking op het contactoppervlak zo goed mogelijk te verdelen en om piekdrukken ter hoogte van beenderige uitsteeksels te voorkomen. Om bij de ontwikkeling van een kussen rekening te kunnen houden met de anatomie zodat de druk juist verdeeld wordt, is het belangrijk om de afstand tussen de zitbeenknobbels (zitbotten) en de afstand tussen de onderkant van het zitbot en het heupbot te kennen zodat het kussen de optimale dikte heeft.

De zitbotjes liggen bij mannen ongeveer 12 cm en bij vrouwen 15 cm uit elkaar. Als je dit weet kun je er rekening mee houden dat de zitbotten dieper in het kussen komen te liggen dan de bovenbenen en de heupbotten.

Kijk je naar de afstand tussen de onderkant van de zitbotten en de heupbotten dan is dit bij mannen 5 tot 6 cm en bij vrouwen 4 cm. Als we er zeker van willen zijn dat iemand niet doorzit (met de zitbotten de onderkant van het rolstoelkussen aanraken) op een rolstoelkussen heb je 2 cm speling nodig onder de zitbotjes. Dit betekent dat een antidecubitus kussen al minimaal 6 tot 8 cm dik moet zijn zodat het kussenmateriaal genoeg bescherming biedt en er geen contact wordt gemaakt met de harde bodem van het kussen of het zitvlak van de rolstoel.

2. Schuifkrachten en wrijving minimaliseren op een rolstoelkussen:

Door in het kussen weg te zakken, wat ook wel inzinken of immersie wordt genoemd, kunnen er geen schuifkrachten langs de huid ontstaan maar wordt de druk loodrecht op de huid geplaatst. Loodrechte druk en krachtinwerking op de huid is iets waar de huid beter tegen kan dan schuifkrachten. De druk / krachtinwerking loodrecht op de huid plaatsen doe je door een kussen te gebruiken dat zich aanpast aan de individuele lichaamscontouren (ook wel omvatten of omsluiten genoemd) van de gebruiker. Lucht is daar het beste medium voor want dat vormt altijd mooi naar de contouren van het lichaam. Je moet in een kussen kunnen wegzakken, en dan wel 4cm bij vrouwen en 6cm bij mannen zodat zowel de zitbotten als de heupbotten ondersteund worden. Daarnaast is het dus belangrijk dat het kussen zich aanpast aan beweging tijdens het zitten en het lichaam omvat. Zo kun je met een rolstoelkussen rekening houden met zowel druk als schuifkrachten en wrijving.

3. Microklimaat controle (temperatuur en vocht opbouw) van een rolstoelkussen:

Eerder heb je al kunnen lezen dat een vochtige huid een veel hogere wrijvingscoëfficiënt heeft dan een droge huid. Door een hoger wrijvingscoëfficiënt kan er meer weefselvervorming ontstaan wat een hoger risico op decubitus geeft. Het is daarom van belang dat een rolstoelkussen ervoor zorgt dat de temperatuur opbouw van de huid onder het zitvlak niet te hoog wordt, het kussen moet daarom kunnen ventileren/ademen. De temperatuur onder de billen en benen moet in het kussen kunnen wegvloeien zodat de huid van de gebruiker minder warm wordt en minder snel zweet, en mocht de gebruiker wel gaan zweten dat het vocht afgevoerd wordt door het kussen heen.

Het is niet alleen belangrijk dat zweet goed door het kussen heen wordt afgevoerd, maar denk bijvoorbeeld ook aan andere vochtige situaties zoals incontinentie, een regenbui en/of het knoeien van drinken.

Overige factoren die belangrijk zijn voor een antidecubitus kussen

Er kan naar nog veel meer factoren gekeken worden die bepalen wat een (goed) antidecubitus kussen is. Het belang van deze factoren verschilt echter per gebruiker, maar dat maakt de factoren om rekening mee te houden niet minder belangrijk:

Gebruik van het kussen: Is het kussen makkelijk te gebruiken? Hoe vaak moet je het kussen controleren of opnieuw instellen? Is het makkelijk in te stellen? Wie moet dit kussen instellen? En wie controleert of dit op een juiste manier gebeurt? Of heb je een kussen dat niet ingesteld hoeft te worden en garandeert dat de gebruiker optimaal kan inzinken en omvat wordt door het kussen?
Leeftijd/ levensduur van het kussen: Hoe oud is een kussen? Wat is de levensduur van je kussen? Een schuimkussen heeft een levensduur van bijvoorbeeld gemiddeld 1,5 jaar tot 2 jaar. Wanneer je het kussen langer gebruikt kan je sneller doorzitten en zal het je minder omvatten. Dit kan weer resulteren in een hogere piekdruk, meer weefselvervorming en uiteindelijk huidschade.

Het belang van het hebben van een goed antidecubitus rolstoelkussen

We hebben eerder al vastgesteld dat een rolstoelkussen voor het helpen voorkomen van decubitus een aantal eigenschappen moet hebben: het moet krachten zoals druk (her)verdelen, wrijving en schuifkrachten minimaliseren en bij voorkeur ook nog microklimaat kunnen reguleren. Al deze factoren spelen namelijk een rol in het voorkomen van weefselvervorming en dus huidbeschadiging.

Iets wat wellicht nog veel belangrijker is dan het voorkomen van doorzitplekken is het feit dat het hersteltraject van een plek voorkomen kan worden. Een decubituswond kan je leven voor een lange periode (negatief) beïnvloeden. Door het vele ontlasten van de decubituswond, verlies je veel van je vrijheid en mobiliteit omdat de zitduur beperkter wordt. In veel gevallen raak je ook een deel van je onafhankelijkheid en zelfredzaamheid kwijt en dat zijn dingen waarvan de waarde ook zeker niet onderschat moet worden.

Daarnaast is er nog een belangrijk aspect van antidecubitus kussens dat vaak over het hoofd wordt gezien: een antidecubitus kussen is een levensreddend hulpmiddel. Er sterven in Nederland dagelijks mensen aan de gevolgen van decubitus. In een onderzoek van de NHS in Engeland wordt een voorzichtige schatting gemaakt dat er in Nederland zo’n 18000 mensen per jaar overlijden aan de gevolgen van decubitus. In hoge lonen landen sterven er meer mensen aan decubitus dan aan verkeersongevallen. Dit benadrukt het belang van preventie nóg meer. Het hebben van een adequaat rolstoelkussen dat onderdeel kan zijn van een decubitus behandelplan is dus heel erg belangrijk als je (potentieel) met huidproblematiek te maken hebt.

Verschillende soorten antidecubitus kussens voor de rolstoel

Antidecubitus rolstoelkussen zijn er in veel verschillende vormen en maten, ook worden ze van diverse materialen gemaakt. Over het algemeen kunnen we een onderscheid maken tussen drie materialen die vaak in rolstoelkussens worden verwerkt: schuim, gel of een andere vloeistof en lucht – en/of een combinatie van deze drie. Elk materiaal heeft specifieke eigenschappen waardoor deze worden ingezet bij het maken van een rolstoelkussen.

1. Rolstoelkussens gemaakt van schuim

Voordelen:

Ondersteuning: Schuim kan worden voorgevormd naar het lichaam waardoor het lichaam ondersteund wordt. Het gewicht van de gebruiker wordt gelijkmatig verdeeld over het oppervlak van het kussen.
Levensduur: Rolstoelkussens gemaakt van schuim hebben over het algemeen een levensduur van 1-2 jaar en hebben weinig onderhoud nodig.

Nadelen:

Microklimaat: De luchtcirculatie in het kussen wordt door het schuim beperkt waardoor er een verminderde ventilatie van het kussen is. Schuim houdt warmte maar ook vocht vast, en zoals al eerder beschreven kan dit voor een weke en kwetsbare huid zorgen die vatbaarder is voor decubitus.
Stevigheid: Door de stevigheid van schuim blijft het kussen lang behouden wat een voordeel lijkt, maar als we kijken naar een antidecubitus kussen is dat een groot nadeel. Bij schuim is er namelijk constant een reactiekracht aanwezig waardoor er altijd sprake is van een piekdruk. Zodra je kracht zet op schuim, probeert het zichzelf terug te duwen naar de oorspronkelijke vorm. Nadat er geen druk meer op staat, zal het dus ook gelijk terug springen naar die oorspronkelijke vorm.
Doorzitten: Rolstoelkussens gemaakt van schuim geven niet altijd de juiste drukverdeling. Langdurig zitten op een schuimkussen kan drukpunten veroorzaken op bepaalde plekken op het lichaam die het risico op doorzitplekken verhoogd.

Reiniging: Schuimkussens zijn vaak poreus, dit betekent dat vloeistoffen en vuil gemakkelijk in de kleine openingen van het schuim kunnen dringen. Hierdoor wordt het moeilijk het kussen volledig te reinigen en desinfecteren. Zelfs na een grondige reiniging kunnen er resten van vloeistoffen en bacteriën achterblijven in het schuim wat hygiënische problemen kan veroorzaken en de levensduur van het kussen negatief beïnvloed.

2. Rolstoelkussens op basis van gel of een andere vloeistof

Voordelen:

Drukverdeling: Gel (of een andere vloeistof) is een zacht en flexibel materiaal dat zich aanpast naar de vorm van het lichaam. Hierdoor wordt het gewicht van de gebruiker gelijkmatig over het oppervlak van het kussen verdeeld.
Microklimaat: Gel is een koele stof. Het heeft de eigenschap dat het warmte absorbeert en verspreid door het materiaal. Dit kan zorgen voor een koeler zitvlak.

Nadelen:

Microklimaat: De eigenschap dat gel de warmte absorbeert kan ook een nadeel zijn. Want bij blootstelling aan hoge temperaturen en/of de zon wordt het gelkussen heel snel warm en blijft deze hoge temperatuur langer vast zitten in het materiaal en koelt het niet snel meer af. Ook kan er geen vocht (denk aan bijvoorbeeld zweet maar ook incontinentie) worden afgevoerd in het kussen. Vocht zakt automatisch weg naar het laagste punt, wat bij een gelkussen onder het zitvlak is en dit kan zorgen voor een wekere huid onder het zitvlak die daardoor vatbaarder is voor decubitus.
Gewicht: Rolstoelkussens gemaakt van gel en/of een andere vloeistof zijn over het algemeen veel zwaarder dan rolstoelkussens gemaakt van schuim of lucht. Dit kan het gebruikersgemak tijdens het tillen of verplaatsen van de rolstoel en het kussen verminderen.
Onderhoud: Gelkussens hebben bijna dagelijks onderhoud nodig. Zo moet het materiaal gecontroleerd worden op beschadigingen, scheuren en lekkages. Ook moet het kussen regelmatig gekneed worden om de gel soepel te houden en doorzitten te voorkomen.
Lekkage: Het grootste nadeel is misschien dan toch wel de kans op scheuren en lekkage. Als een gelkussen niet op de juiste manier wordt gebruikt of wordt onderhouden is de kans op scheuren en lekkage groot. En zodra dit kussen eenmaal scheurt of een lek heeft dan is het kussen gelijk plat en valt de hele functie weg.
Reiniging: Het onjuist reinigen van een rolstoelkussen op basis van gel of een andere vloeistof kan grote gevolgen met zich meebrengen. Onjuiste of agressieve reinigingsmiddelen kan het materiaal van het kussen beschadigen wat kan zorgen voor lekkages. Uiteindelijk kan dit leiden tot verlies van ondersteuning, comfort en functionaliteit van het kussen. Omdat de rolstoelkussens op basis van gel of een andere vloeistof kwetsbaar zijn kunnen ze bijvoorbeeld niet in de wasmachine gewassen worden.

3. Rolstoelkussens op basis van lucht (interconnected air cells)

Voordelen:

Drukverdeling: Lucht is het beste middel voor het herverdelen van krachten / druk, lucht kan zich namelijk aanpassen aan de vorm van het lichaam en het gewicht gelijkmatig over het kussen verdelen.
Comfort: Rolstoelkussens gemaakt van lucht staan er om bekend dat ze zacht aanvoelen en comfortabel zijn.
Gewicht: Kussens gemaakt van lucht zijn vaak erg licht van gewicht. Dit kan het gebruikersgemak tijdens het tillen of verplaatsen van de rolstoel en het kussen bevorderen.

Nadelen:

Lekkage: Een van de grootste nadelen van kussens die met interconnected air cells werken is dat het kan lekken. En elk klein gaatje of beschadiging kan de prestatie van het kussen beïnvloeden. Het is daarom belangrijk om regelmatig controles op lekkage uit te voeren.
Stabiliteit: Interconnected air cell (lucht)kussens zijn onstabiel omdat het vrij beweeglijk is. Wanneer iemand die op een rolstoelkussen gemaakt van lucht zit en zich beweegt of van positie veranderd kan het leiden tot een gevoel van onstabiliteit.
Onderhoud: Het is belangrijk om een luchtkussen nauwkeuring in te stellen en later regelmatig te onderhouden om zo de prestaties te behouden. Onderhoud kan zijn het controleren op lekkages en het schoonmaken van het kussen.

Waarom een Vicair O2 antidecubitus kussen?

Zoals je hebt kunnen lezen moet een rolstoelkussen een aantal eigenschappen hebben voordat het geschikt is om te gebruiken als antidecubitus kussen. Zo moet het kussen: druk verdelend zijn, een zo laag mogelijke druk / kracht op de huid creëren en/of de druk helemaal wegnemen (ook wel offloading genoemd), schuifkrachten en wrijving reduceren en rekening houden met het microklimaat van de gebruiker. De Vicair O2 rolstoelkussens voldoen aan deze eisen.

Drukverdeling: Lucht is het beste medium voor het herverdelen van druk. Vicair rolstoelkussens zijn gevuld met honderden met lucht gevulde SmartCells. Deze SmartCells zijn verdeeld in meerdere compartimenten. Het design van de Vicair O2 kussens houdt rekening met de anatomie van de mens zodat de druk juist verdeeld wordt over het gehele zitvlak om piekdrukken te voorkomen. De Vicair O2 rolstoelkussens zijn minimaal 6cm dik om ervoor te zorgen dat er onder de zitbotten nog 2cm speling zit en doorzitten voorkomen wordt.
Schuifkrachten en wrijving: Om schuifkrachten en wrijving te voorkomen is het belangrijk dat een kussen zich aanpast aan de individuele lichaamscontouren van de gebruiker, wat ook wel omvatten wordt genoemd. Door in het kussen weg te kunnen zakken, ook wel immersie genoemd, wordt de krachtinwerking op de huid over een zo groot mogelijke contactoppervlak verdeeld. De SmartCells die in de Vicair rolstoelkussens zitten kunnen individueel van vorm veranderen en mee bewegen met de bewegingen tijdens het zitten en daarom past het Vicair kussen zich elk moment aan je lichaam aan en wordt de krachtinwerking op de huid geminimaliseerd en druk optimaal verdeeld. Bij het zitten op het Vicair rolstoelkussen zak je dankzij de SmartCells weg in het kussen en word je door het kussen omvat. Zo wordt er zowel met druk- als schuifkrachten rekening gehouden.
Microklimaatcontrole: Een warme en vochtige huid wordt week en heeft een veel hogere wrijvingscoëfficiënt dan een droge huid en is dus vatbaarder voor huidbeschadiging. Door de open structuur van de Vicair O2 rolstoelkussens kunnen warmte en vocht makkelijk door het kussen heen afgevoerd worden en vindt er optimale temperatuur- en vochtregulatie plaats. Ook zijn door de open structuur de kussens inclusief SmartCells op 60°C machinewasbaar.
Aanpasbaarheid: Voor sommige mensen biedt een standaard instelling van een kussen niet voldoende bescherming tegen decubitus. Het kan dus soms nodig zijn om een kussen aan te passen om de kwetsbare gebieden op het zitvlak te ontlasten. Elk compartiment van een Vicair kussen kan worden aangepast aan individuele wensen door SmartCells eruit te halen of erbij te stoppen.
Instellen: Het instellen van een rolstoelkussen kan in sommige gevallen een lastig onderwerp zijn. Want wie is er verantwoordelijk voor het instellen van het kussen? Gebeurd dit op de juiste manier? Hoe vaak moet je een kussen opnieuw instellen? Een Vicair O2 rolstoelkussen is direct uit de doos klaar voor veilig gebruik en het is voor veel gebruikers niet nodig om een aanpassing aan de vulgraad van het kussen te doen. Mocht het nodig zijn om voor de perfecte instelling een kussen aan te passen, dan kan dat door gemakkelijk SmartCells binnen de verschillende compartimenten te verplaatsen en zo dus de vulgraad aan te passen.
Onderhoud: Het is belangrijk om een rolstoelkussen goed te onderhouden. Extra fijn is dan dat het onderhoud eenvoudig uit te voeren is. De Vicair O2 rolstoelkussens vereisen weinig onderhoud. Ze hoeven niet opgeblazen en dagelijks gecontroleerd te worden. Regelmatig opschudden van het kussen en het kussen met de cellen eens per drie maanden controleren is meer dan voldoende. Ook is het kussen makkelijk te wassen. De Vicair O2 rolstoelkussens zijn namelijk in hun geheel machinewasbaar op maximaal 60°C (met uitzondering van het schuimdeel van de Vicair Active O2). Het is niet nodig om voor het wassen SmartCells uit het kussen te halen.

Een geschikt antidecubitus rolstoelkussen uitkiezen

Het kiezen van een geschikt rolstoelkussen is een belangrijke beslissing die gebaseerd moet zijn op individuele behoeften en omstandigheden. Daarnaast is geen mens en lichaam hetzelfde, wat voor de een goed werkt en geschikt is hoeft voor de ander niet te werken. Er is helaas niet één algemene oplossing als het gaat om het goed zitten in de rolstoel. Het kan daarom heel lastig zijn om erachter te komen welk rolstoelkussen het beste bij jou past.

Om dit makkelijker te maken is het met de Vicair Probeerservice mogelijk om een Vicair O2 rolstoelkussen 3 weken gratis in je eigen omgeving uit te proberen. Het is namelijk wel zo fijn om eerst een rolstoelkussen thuis te kunnen uitproberen voor je deze aanvraagt of aanschaft.

Vraag hier je Vicair O2 Probeerservice kussen aan<

Ben je er (nog) niet over uit welk Vicair kussen je wil uitproberen? Dan kan de rolstoelkussen keuzehulp je helpen bij het selecteren van een kussen dat bij je past. De test geeft een suggestie over welk kussen bij je past op basis van algemene vragen.

Doe de test!

Wil je meer informatie over antidecubitus kussens, Vicair, de Probeerservice en/of de quiz? Neem dan gerust contact met ons op!